عمق ميدان در عكاسي

هنگامي كه بر سوژه‌اي فوكوس مي‌كنيد، حتماً متوجه شده‌ايد كه فاصله‌اي جلوتر و عقب‌تر از نقطه‌ي فوكوس هم شارپ است. به اين فاصله، كه بسته به عواملي كه توضيح خواهم متغيّر است، عمق ميدان مي‌گويند. در تصوير زير عمق ميدان فاصله‌ي بين دو خط قرمز را شامل مي‌شود. اين مفهوم دو بعدي است؛ بدين معنا كه اگر سوژه در راستاي محور افقي (x) و عمودي (y) موازي با دوربين حركت كند همچنان در فوكوس خواهدماند. اما اگر سوژه در راستاي محور z جلو يا عقب برود و از محدوده‌ي عمق ميدان خارج شود، از فوكوس هم خارج شده و محو (blur) مي‌شود.

زماني كه مي‌گويند عمق ميدان يك عكس زياد يا كم است، منظور كم يا زياد بودن عرض اين فاصله در راستاي محور z است. براي مثال در عكس زير، عمق ميدان آنقدر كم است كه كوچكترين جابجايي سوژه مي‌تواند آنرا از فوكوس خارج كند.

اما در تصوير ديگري كه در زير مشاهده مي‌كنيد، عمق ميدان بسيار زياد است تا جايي كه تقريباً همه‌چيز در عكس شارپ و در فوكوس است.

حال بپردازيم به عواملي كه بر عمق ميدان تأثير مي‌گذارند. معمولاً در اكثر آموزش‌ها تنها از ديافراگم لنز به عنوان عامل تأثير‌گذار بر عمق ميدان صحبت مي‌شود، حال آنكه دو عامل ديگر هم بر عمق ميدان تأثير‌گذارند. نخست به مهمترين عامل يعني گشودگي دريچه‌ي ديافراگم لنز بپردازيم.

هرچه ديافراگم لنز باز‌تر باشد، عمق ميدان كمتر است و بلعكس. ديافراگم دريچه‌اي است در لنز كه نور با عبور از آن به سنسور تصوير مي‌رسد. حداكثر گشودگي اين دريچه در لنزها متفاوت است و عموماً لنز‌هاي باكيفيت و با ديافراگم بسيار باز از لنزهايي با ديافراگم بسته‌تر قيمت بالاتري دارند. لنزهايي كه ديافراگم خيلي بازي دارند (حداقل f/2.8) را در اصطلاح لنز‌هاي سريع هم مي‌نامند؛ چراكه ديافراگم باز امكان بالابردن سرعت شاتر و در نهايت ثابت‌كردن حركت سوژه را بيشتر مي‌كند. يكي ديگر از كاربرد‌هاي لنز‌هاي سريع امكان محو‌كردن بيشتر پشت‌زمينه‌ي سوژه است (عكس زير). به عبارت ديگر در لنز‌هايي با ديافراگم بسيار باز، عمق ميدان كمتر است و هر آنچه در پشت سر سوژه قرار داشته‌باشد از فوكوس كاملاً خارج شده و محو مي‌گردد. به همين دليل در عكاسي پرتره از لنز‌هاي سريع استفاده مي‌شود تا بتوان از طريق محوكردن ديگر اجزاي صحنه، تمركز بر سوژه را افزايش داد. البته، اكثر لنز‌ها در بازترين ديافراگم خود كمي سافت هستند و شارپنس آنها بخصوص در گوشه‌هاي تصوير كاهش پيدا‌ مي‌كند؛ با اين حال، اين كاهش شارپنس به كيفيت اُپتيكي لنز وابسته است و در بعضي لنزهاي باكيفيت در حد بسيار كم و قابل‌چشم‌پوشي است.

دستيابي به عمق ميدان بسيار كم نيازمند استفاده از لنز‌هايي با ديافراگم بسيار باز f/1.4 يا f/1.8 و يا حداقل f/2.8‌ است و لنز‌هايي با اين مشخصات خيلي ارزان نيستند! اما با هر لنزي مي‌توان به عمق ميدان بالا دست يافت. كافي است دوربين را در مُد اولويّت ديافراگم قرارداده و تا حدي كه نياز داريد دريچه‌ي ديافراگم را ببنديد. براي مثال در اكثر عكس‌هاي منظره كه عمق ميدان زياد مدنظر است، ممكن است عكاسان تا f/11 و حتي f/16 هم ديافراگم لنز خود را ببندند. البته، بستن بيش از حد ديافراگم يك خطر بالقوه را هم به دنبال دارد و آن كاهش شارپنس تصوير بر اثر پديده‌ي تفرّق (diffraction) نور است.

همانطور كه در ابتدا گفتم، بجز ديافراگم دو عامل ديگر هم مي‌توانند بر عمق ميدان تأثيرگذار باشند. اين دو عامل فاصله‌ي سوژه تا دوربين و فاصله‌ي كانوني لنز هستند.

هرچه سوژه به لنز نزديك‌تر باشد يا به عبارت ديگر بر نقطه‌ي نزديك‌تري به دوربين فوكوس كنيد، پشت‌زمينه‌ي سوژه بيشتر محو مي‌شود كه به معني كاهش عمق ميدان است. همانطور كه در تصوير زير پيداست، با يك لنز و  ديافراگم ثابت (70mm, f/8) بر دو سوژه در دو فاصله‌ي متفاوت (يكي در فاصله‌ي 1 متري و ديگري در 5 متري) از دوربين فوكوس شده‌است. نواحي قرمز ‌رنگ نشان‌دهنده‌ي ميزان عمق ميدان است و همانطور كه مشخص است، در فاصله‌ي 1 متري از دوربين، عمق ميدان بسيار كمتر از فاصله‌ي 5 متري است.

عامل ديگر مؤثر بر عمق ميدان، فاصله‌ي كانوني لنز است. هرچه فاصله‌ي كانوني افزايش يابد، عمق ميدان كاهش مي‌يابد. بنابراين، فاصله‌ي كانوني بر عمق ميدان اثر معكوس دارد (افزايش آن باعث كاهش عمق ميدان مي‌شود). به تصوير زير بنگريد.

در اين تصوير از يك سوژه با سه فاصله‌ي كانوني متفاوت اما با ديافراگم ثابت عكاسي شده‌است. همانطور كه مشاهده‌مي‌كنيد، با افزايش فاصله‌ي كانوني از 50 ميليمتر به 135 ميليمتر، پشت‌زمينه‌ي سوژه كاملاً محو‌تر شده و اين به معني كاهش عمق ميدان است. از آنجايي كه ديافراگم در هر‌سه تصوير ثابت است، تنها دليل ممكن براي كاهش عمق ميدان افزايش فاصله‌ي كانوني لنز است.

حال، با درك مفهوم عمق ميدان و دانستن عوامل مؤثر بر آن، مي‌توانيد از اين دانش به شكل خلّاقانه‌اي در عكس‌هايتان بهره‌بگيريد. هرگاه كه نياز داريد تمركز بر سوژه را افزايش دهيد، يكي از راه‌ها اين است كه ديافراگم لنز را باز‌كنيد تا عمق ميدان كاهش يابد. اگر از لنز‌هاي كيت با ديافراگم متغيّر f/3.5-5.6 استفاده مي‌كنيد كه ديافراگم خيلي بازي ندارند، مي‌توانيد از دو عامل ديگر براي كاهش عمق ميدان بهره‌ببريد.آموزش عكاسي سوژه را نزديك‌تر به دوربين قرار دهيد يا آنرا دور‌تر برده و بر روي آن زوم كنيد. همچنين‌، هرگاه نياز به افزايش عمق ميدان داريد، با بستن ديافراگم به ميزان كافي به عمق ميدان بالا دست‌يابيد. در نظر داشته‌باشيد كه بستن ديافراگم به معني كاهش ميزان نوري است كه به سنسور تصوير مي‌رسد. براي جبران اين كاهش نور يا بايد سرعت شاتر كاهش يابد يا حساسيّت ISO افزايش يابد (براي توضيح بيشتر در مورد پارامتر‌هاي نوردهي به اين مطلب مراجعه كنيد). اگر براي حفظ كيفيت، حساسيّت ISO را در حد پاييني نگاه‌مي‌داريد، براي عكاسي با سرعت پايين شاتر احتمالاً نيازمند به استفاده از سه‌پايه خواهيدبود.